Badania klimatu na Ziemi w przeszłości pokazują, że był on (i jest do tej pory) mocno zróżnicowany i cykliczny. Najbardziej charakterystyczną cechą klimatu ziemskiego jest występowanie zlodowaceń (glacjałów), podczas których znaczne obszary Ziemi zostają skute lodem oraz pojawiających się pomiędzy nimi okresów z cieplejszą temperaturą, dzięki której lodowce ustępują (interglacjał).
Należy zwrócić uwagę, że niezależnie czy na Ziemi panował glacjał czy interglacjał klimat był niestabilny i występowały dość znaczne wahania temperatury. Obecnie jesteśmy w epoce geologicznej Holocenu o klimacie interglacjalnym. Holocen trwa już blisko 12 000 lat (mniej więcej wówczas skończyła się ostatnia epoka lodowcowa), ja jednak skupię się na kilku kluczowych datach z ostatniego tysiąclecia.
Rys 1. Wykres średniej temperatury w ostatnich tysiącu latach. Źródło: IPCC, 1990 rok.
Średniowieczne optimum klimatyczne (ang. Medieval Warm Period - MWP).
Okres ocieplenia trwający ok. 800-1300 r. n. e. Zmiany były globalne, a temperatury były wyższe niż obecnie (widać to na rys. 1.). Były tak ciepło, że na północy Europy (np. w Anglii) uprawiono winogrona (nawet 300 mil bardziej na północ niż obecnie), a Wikingowie osiedlali się na Grenlandii. Nazwa „Grenlandia” oznaczająca w języku staroskandynawskim „zieloną ziemię”, wzięła się właśnie stąd, że około 1000 lat temu Grenlandia dzięki cieplejszemu wówczas klimatowi była mocna porośnięta roślinnością. Okresy z ciepłą temperatury stwarzają sprzyjające warunki do rozwoju cywilizacji. Tak też było podczas MWP, kiedy to miał miejsce gwałtowny rozwój cywilizacji Wikingów. Na kontynencie Europejskim rozkwitło wiele miast, a liczba ludności znacząco podniosła się. Wszystko to było możliwe dzięki udanym plonom (rys. 2.) – uprawy pozwalały wyżywić nie tylko rolników, ale również pozostałą cześć co raz liczniejszej populacji.
Rys. 2. Średniowieczny pług. Źródło: culturalgadfly.com
Mała epoka lodowcowa (ang. Little Ice Age – LIA).
Po średniowiecznym optimum klimatycznym przyszły chłodniejsze lata. Szacuje się, że tzw. mała epoka lodowcowa trwała od 1570 do 1900 r. n. e. Temperatura na Grenlandii spadła o około 4 stopnie Fahrenheita. Był to kres kolonii Wikingów na Grenlandii i Islandii – po prostu zrobiło się tam zbyt zimno by żyć i uprawiać ziemię. Zamarzały rzeki, a nawet całe morza, np. po skutym lodem Bałtyku podróżowano saniami z Polski do Szwecji. Jak srogi był wówczas klimat ukazane zostało w „Potopie” i wielu innych filmach historycznych.
Rys. 3. Jan III Sobieski wyjeżdża z Wilanowa. Autor: Józef Brandt.
Wraz z pojawieniem się małej epoki lodowcowej wiąże się początek Wielkiego Głodu (ang. Great Famine, lata 1315-1322). Co raz chłodniejsza pogoda, intensywniejsze wiatry i nieustannie padające deszcze spowodowały klęski nieurodzaju. Pożywienia było tak mało, że zdesperowani i wygłodzeni ludzie w poszukiwaniu żywności wykopywali szkielety z grobów, a więźniowie atakowali innych więźniów i jedli ich żywcem. Po Wielkim Głodzie przyszła plaga Czarnej Śmierci (ang. Black Death, lata 1347-1352). Była to straszliwa katastrofa, podczas której zginęła jedna-trzecia ludzkości oraz zapanowała anarchia i terror. Jak więc widać niższa temperatura i ostrzejszy klimat hamują rozwój cywilizacji.
Ostatnie 100 lat.
Po małej epoce lodowej około roku 1900, temperatura znów zaczęła rosnąć. Szczególnym okresem były lata 30. Była to bardzo ciepła dekada. Wówczas miał miejsce tzw. Dust Bowl, czyli okres w którym w wyniku długotrwałej suszy i burz piaskowych wystąpiła silna erozja gleb (to zjawisko dotknęło głównie USA). 1934 r. (a nie 1998 – jak głoszą opierając się na sfałszowanych danych niektórzy „naukowcy”) jest wg. zgromadzonych danych najcieplejszym rokiem. Do ciepłych lat możemy również zaliczyć 1921, 1931, 1938, 1939, 1998 i 2006 r. Ogólnie rzecz biorąc ostatnie 100 lat było ciepłe i sprzyjało rozwojowi naszej cywilizacji.
A jak jest w tej chwili, w ostatnich kilku latach? Czy ten trend wzrostu temperatury jest zachowany, czy też może zaczęło się ochładzać? Co z globalnym ociepleniem i efektem cieplarnianym? Na te wszystkie pytanie postaram się odpowiedzieć, ale już w następnym artykule.
Literatura:
http://www.culturalgadfly.com/?p=2646
http://www.muzhp.pl/artykuly/341/ochlodzenie-klimatu-a-historia
http://kashmir.salon24.pl/86116,globalne-ocieplenie-cz-x-temperatura-ziemi-fakty-i-mity
Artykuł umieściłem również na stronie:
Zmiany klimatyczne z perspektywy historycznej
